Kontaktörler nedir Tanımı
Sadece bir kararlı konumu olan normal durumda mekanik kilitlemesi olmayan, elle
çalıştırılamayan ve devrenin normal koşullar altında yalnızca işletimine uygun aşırı yük
akımlarını kapayabilen (geçirebilen) ve kesebilen şalt cihazlarına kontaktör denir.
Kontaktörler tercihen açıp kapama sıklığına uygun olmalıdır.
Tanımlama yapılırken, küçük güçlü elektromanyetik anahtarlar röle olarak, büyük
güçlü elektromanyetik anahtarlar kontaktör olarak tanımlanır.
Yapısı
Kontaktörler, kontaklar, elektromıknatıs ve palet olmak üzere üç kısımdan oluşur.
Ø Kontaklar: Akım geçirme işini gören iki parçanın karşılıklı olarak değen veya
aralarında belli açıklık bulunan kısımdır. Kontaklar yüksek elektriksel ve termik
ile büyük mekanik mukavemete sahip genellikle kıymetli metallerden (örneğin
gümüş, gümüş alaşımları) yapılmışlardır. Sürtünme arktan dolayı meydana
gelecek aşınmalar azaltılmıştır. Kontaklar güç kontakları ve yardımcı kontaklar
olmak üzere iki çeşittir. Güç kontakları ana devrenin akımını taşır. Yardımcı
kontaklar ise kumanda devresinin akımını taşır. Normalde açık kontaklar ve
normalde kapalı kontaklar olmak üzere iki çeşit kontak vardır. Kontaklara
uygulanacak gerilim ve kontaklardan geçecek akımın değeri kontaktör üzerine
yapıştırılan etikette yazılıdır. Bir kontaktörün bobin ucuna gerilim uygulanınca
kontaklar konum değiştirir. Normalde açık olan kontaklar kapanır. Normalde
kapalı olan kontaklar açılır. Aşağıda kontaktör ve kontakların sembolleri
gösterilmiştir
Elektromıknatıs
Genellikle E şeklinde bir demir nüve üzerine sarılmış olan bobinden meydana
gelmiştir. Bobin DC ve AC gerilimde çalışır. Kontaktör bobininin çalışma gerilimi, frekansı
ve gerilim şekli kontaktör etiketinde yazılıdır.
Ø Doğru akımda çalışma: Bu durumda demir nüve, tek parça yumuşak demirden
yapılır. Bunun nedeni yumuşak demirdeki artık mıknatısıyetin çok küçük
olmasıdır.
Ø Artık mıknatısiyet büyük olsaydı akım kesildiğinde palet demir nüveye yapışık
kalırdı. Küçük mıknatısiyete rağmen palete demir nüvenin yapışık kalmaması
için demir nüvenin alt bacağının ön yüzüne anti manyetik bir pul konur.
Alternatif akımda çalışma: E şeklinde demir nüve, preslenmiş silisyum sactan
yapılır. Böylece demir nüvenin kayıpları en aza indirilmiş olur. Alternatif
gerilim uygulanan bir R-L devresinde akım ile gerilim arasında 900 faz farkı
vardır. Bobinden geçen akım kendisi ile aynı fazda bir manyetik alan meydana
getirir. Bu alan frekansın 50 Hz. olduğu bir şebekede bir saniyede 100 kere
maksimum olur ve 100 kere sıfırdan geçer. Palet ile bobin bu durumda bir
saniyede birbirlerini 100 kez çekip bırakırlar. Bu durumu ortadan kaldırmak için
demir nüvenin dış bacaklarına bakır halkalar takılır. Bobinin çekme etkisinin
yok olduğu durumda yay etkisini yenecek şekilde, kısa devre halkalarının çekim
gücü oluşur. Bu etki sayesinde palet daima çekili kalır.
Palet: Doğru akımda palet yumuşak demirden, alternatif akımda ise silisyumlu
sacların paketlenmesinden yapılır. Kontakların açılıp kapanmasını sağlayan kısımdır.
Bir yayla veya yer çekimi etkisi ile demir nüveden uzak tutulur. Gerilim
uygulandığında demir nüve tarafından çekilerek kontakların konum değiştirmesini
sağlar.
Çalışması
Kontaktörün bobin uçlarına gerilim uygulandığında demir nüve mıknatıslanır ve
karşısındaki demir paleti çeker ve palet mekanizması, açık kontakları kapatır, kapalı
kontakları açar. Enerji kesildiğinde demir nüvenin mıknatıslığı ortadan kalkar. Palet ya yer
çekimi etkisi ile ya da bir yayın kuvvetiyle eski konumuna döner. Buna bağlı olarak
kontaklar eski konumuna döner.
